Trong 2 ngày 28 và 29/9/2006, Viện Khảo cổ học đã tổ chức Hội nghị Thông báo Khảo cổ học lần thứ 41 năm 2006. Dự Hội nghị có GS. Phan Huy Lê - Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam; PGS.TS. Nguyễn Quốc Hùng – Phó Cục trưởng Cục di sản - Bộ Văn hoá - Thông tin; TS. Andrew Hardy - Trưởng Đại diện EFEO tại Hà Nội, GS.Tang Chung- Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Khảo cổ học và Nghệ thuật trường ĐH Trung văn Hồng Kông, các cán bộ của Viện Khảo cổ học và hơn 400 đại biểu là các nhà nghiên cứu đại diện các sở, ban, ngành từ trung ương đến địa phương, đại biểu các trường đại học trong nước và quốc tế: ĐH Trung văn Hồng Kông, ĐH Đà Lạt, ĐH KHXH và NV, ĐH Huế, ĐH TP Hồ Chí Minh.
TS. Hà Văn Phùng (Q. Viện trưởng Viện Khảo cổ học) đã khai mạc Hội nghị thông báo những phát hiện mới về Khảo cổ học toàn quốc lần thứ 41 – 2006 và tóm tắt lại những thành quả đạt được trong năm qua của ngành Khảo cổ học Việt Nam.
Năm nay Ban tổ chức đã nhận được 456 bài thông báo của các nhà nghiên cứu từ trung ương đến địa phương và các cộng tác viên trên khắp các tỉnh thành trong cả nước, đem đến cho Hội nghị nhiều thông tin rất có giá trị thuộc các lĩnh vực Cổ nhân, Cổ sinh, thời đại Đá, thời đại Kim khí, Khảo cổ học Lịch sử, Chăm Pa – Óc Eo. Số lượng thông tin đem đến cho Hội thảo năm nay không giảm so với những năm trước đây. Điều đó nói lên sự phong phú của các di tích và di vật còn tiềm ẩn trên mặt đất, dưới mặt đất, trong đất liền cũng như các đảo xa.
Hội nghị giới thiệu những bài thông báo khoa học gồm các lĩnh vực cụ thể như sau:
Khảo cổ học thời đại đá có 12 cuộc khai quật, khai quật lớn thành công lần thứ 2 ở Kong Tum (Tây Nguyên) với hệ thống 9 di chỉ trong lòng hồ thuỷ điện Pleikong, vừa làm rõ thêm nhiều vấn đề thuộc tiền sử Tây Nguyên, vừa đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển kinh tế. Các cuộc điều tra phát hiện mới mở ra nhiều triển vọng nghiên cứu tiếp theo ở Tây Nguyên.
Viện khảo cổ đã kết hợp với một số Bảo tàng trong nước tiến hành nhiều cuộc khai quật lớn. Viện cùng với Bảo tàng Quảng Trị tiến hành khai quật di chỉ Hang Dơi (Cam Thanh, Cam Lộ), Bảo tàng Sơn La khai quật hang Cô Tiên (huyện sông Mã), Bảo tàng Khánh Hoà khai quật di Cồn sò điệp Văn Tứ Đồng….Khảo cổ học còn có nhiều cuộc điều tra phát hiện các di chỉ mới như di tích chế tác đồ đá cũ trên miệng núi lửa như Giếng Tiền (Quảng Ngãi), hồ Tuyền Lâm, suối Một, suối Ba, suối núi Voi (Lâm Đồng)…Các nhà cổ nhân học, cổ môi trường học tiến hành nghiên cứu các di cốt người, di cốt động vật tại các di chỉ khảo cổ học ở Hang Dơi, tây Thanh hoá, Nghệ An để làm rõ thể chất và đời sống con người thời tiền sử.
Khảo cổ học Kim khí: Có 8 cuộc khai quật lớn, khảo cổ kim khí đã trở lại nhiều di chỉ thuộc thời kỳ dựng nước đầu tiên và ngày càng chú ý thêm đến vấn đề kỹ thuật. Một số những cuộc khai quật phải kể đến như Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, Bảo tàng Phú Thọ tiến hành khai quật di chỉ Thành Dền lần thứ hai, gò Chùa Cao lần thứ nhất, đã làm rõ thêm nhiều nội dung khoa học của di chỉ Thành Dền thuộc văn hoá Phùng Nguyên. Di tích Gò Chùa Cao thuộc giai đoạn 3 của văn hoá Phùng Nguyên theo nghiên cứu của các tác giả. Viện Khảo cổ học kết hợp với Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Quảng Ninh, Bảo tàng Hà Tây, Bình Thuận… khai quật được nhiều di chỉ quan trọng. Về di vật, loại di vật tiêu biểu là trống và thạp được phát hiện ở nhiều nơi. Ngoài ra còn hơn 40 thông báo các phát hiện di chỉ và di vật mới, các nghiên cứu sâu về kỹ thuật chế tác tạo mũi khoan, hoa văn gốm, đồ gốm, địa tầng, C14
Khảo cổ học Lịch sử: Có 12 cuộc khai quật và thám sát, đã chú ý tới vấn đề sản xuất vật liệu xây dựng. Nhiều cuộc khai quật ở các chùa, đền đã vừa đáp ứng yêu cầu nghiên cứu khoa học vừa đáp ứng yêu cầu trùng tu, tôn tạo các di tích. Đáng lưu ý là một số cuộc khai quật sau: Viện Khảo cổ học đã phối hợp với Đại học KHXH và NV khai quật địa điểm Hoa Lâm Viên (Gia Lâm), với Bảo tàng Yên Bái khai quật di tích Hắc Y, tại Nam Định thám sát 4 địa điểm Vạn Khoảnh, Hậu Bồi, Đệ Tam Tây.., Bảo tàng Lịch sử Việt Nam khai quật đền chùa Bà Tấm, cùng với Bắc Giang, Quảng Ninh tìm được nhiều di vật cổ.... Ngoài ra còn có 51 thông báo liên quan tới các kiến trúc đình, chùa, đền, miều, văn chỉ nhà thờ, nhà ở, lăng mộ, có 71 thông báo liên quan tới gốm sứ, 31 thông báo liên quan tới tiền, chuông, tượng súng, 56 thông báo văn bia, sắc phong, 31 thông báo các di vật, di tích khác
Khảo cổ học Cham pa – Óc Eo: Có 5 thông báo liên quan tới các cuộc khai quật lớn vẫn tiếp tục nghiên cứu các di tích, đền tháp và ngày càng chú ý mạnh đến vấn đề tiền Óc Eo. Ban Quản lý Di sản Thế giới Quảng Nam và Viện Khảo cổ học khai quật Mỹ Sơn ở phía đông suối Khe Thẻ. Đã tìm thấy vật liệu đá kiến trúc và nhiều gạch, đầu ngói ống, ngói mũi lá… cho thấy rõ tiềm năng do tích dưới lòng đất Mỹ Sơn. Bảo tàng Lịch sử Việt Nam và Bảo tàng Ninh Thuận khai quật tháp Hoà Lai, Bảo tàng Bình Thuận khai quật phế tích lò nung đồ sành và đồ nung có niên đại thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XIX. Khu vực Nam Bộ, Viện kết hợp với Bảo tàng Bến Tre khai quật di chỉ Giồng Nổi lần thứ 3. Trung tâm nghiên cứu khảo cổ học vùng Nam Bộ có nhiều hoạt động khai quật và thám sát. Ngoài ra còn có các thông báo đào thám sát thành Cao Lan Hạ (Quảng Bình), thông báo việc phát hiện móng kiến trúc mới bện cạnh tháp Mỹ Khánh, các phế tích Chăm ở Quảng Nam, các công trình đất tròn và nhiều di vật, di tích lẻ tẻ khác.
Trong 2 ngày Hội nghị đã nghe các nhà khoa học báo cáo về những phát hiện mới của khảo cổ Việt Nam, trao đổi xung quanh những phát hiện mới này và đưa ra những ý kiến đóng góp về phát huy mạnh mẽ vai trò nghiên cứu khoa học, chú trọng vấn đề bảo vệ di sản văn hoá dân tộc, chống nạn đào phá di chỉ lấy cổ vật và các công trình xây dựng mới lấn chiếm làm ảnh hưởng hoặc phá hoại tới di tích, vi phạm Luật Di sản Văn hoá.
Thu Phương