Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số: 987/2006/NQ - UBTVQH11 nhằm thực hiện Nghị quyết Quốc hội về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2006, giao cho Hội Luật gia nghiên cứu và soạn thảo Dự Luật Trưng cầu ý dân.
GS.TS Đỗ Hoài Nam - Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam và Ông Phạm Quốc Anh, Chủ tịch Hội luật gia Việt Nam đã chủ trì Hội thảo khoa học dự Luật Trưng cầu ý dân. Tham dự hội thảo có các nhà khoa học thuộc các viện nghiên cứu của Viện Khoa học xã hội Việt Nam, các chuyên gia pháp lý thuộc các Bộ, Ngành Trung ương và Hà Nội, các viện nghiên cứu, Trường Đại học Luật Hà Nội, thành viên nhóm soạn thảo và Tổ Biên tập dự thảo Luật Trưng cầu ý dân…
Các tham luận của các đại biểu được trình bày theo từng nhóm chuyên đề. Mở đầu hội thảo GS.TSKH Đào Trí Úc - Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội luật gia Việt Nam, Phó trưởng Ban Soạn thảo Luật trưng cầu ý dân đã giới thiệu nội dung chuyên đề thứ 1: Tổng quan những vấn đề cơ bản của dự luật. Dự thảo Luật được xây dựng căn cứ vào các qui định trong Hiến Pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 đã được sửa đổi, bổ sung theo nghị quyết của Quốc Hội khoá X. Ban biên tập Dự thảo Luật sau nhiều lần lấy ý kiến đóng góp của các Ban, Ngành, các nhà nghiên cứu đã công bố nội dung chính của Dự thảo Luật gồm 9 chương, 68 điều trong đó qui định các nguyên tắc cơ bản đối với trưng cầu ý dân.
Luật trưng cầu ý dân phải tạo một cơ sở pháp lý để mở rộng quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân được tham gia quản lý xã hội, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.
Luật trưng cầu ý dân phải được xây dựng phù hợp với truyền thống đặc điểm, điều kiện của Việt Nam, nhằm phát huy hiệu quả của cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ.
Luật được xây dựng với những điều luật có nội dung thiết thực, khả thi trong tổ chức thực hiện phù hợp với điều kiện của đất nước.
Luật trưng cầu ý dân cần phù hợp với thông lệ quốc tế, có tính hiện đại, không rập khuôn máy móc.
Các tham luận của các nhà khoa học xã hội, các nhà xây dựng luật đã đóng góp nhiều ý kiến từ góc độ chuyên môn của các khoa học như Luật học, Kinh tế - Chính trị, Xã hội học, Văn hóa học…
Chuyên đề 2: Đánh giá kinh nghiệm thực hiện dân chủ cơ sở và các hình thức lấy ý kiến nhân dân ở nước ta
Chuyên đề 3: Sự cần thiết và tính khả thi của việc trưng cầu ý dân ở nước ta
Chuyên đề 4: Trưng cầu ý dân qua kinh nghiệm một số nước trên thế giới
Chuyên đề 5: Những vấn đề đưa ra trưng cầu ý dân
Chuyên đề 6: Hình thức và qui mô trưng cầu ý dân
Chuyên đề 7: Thẩm quyền quyết định trưng cầu ý dân và chủ thể sáng kiến về trưng cầu ý dân.
Trong lịch sử dân tộc, tư tưởng “trọng dân” được coi là tư tưởng chủ đạo, một biểu hiện của dân chủ từ rất sớm của người Việt, trở thành một truyền thống quí báu của dân tộc ta. Tiếp nối truyền thống đó, ngay sau Cách mạng tháng Tám 1945, trong bản Hiến Pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà có 3 trên 70 điều quy định về quyền “phúc quyết” của dân – trưng cầu ý dân (ý kiến nhân dân là ý kiến quyết định cuối cùng). Hiến pháp năm 1946, trong chương II “Quyền lợi và nghĩa vụ công dân, có riêng mục C qui định về “Bầu cử, bài miễn và phúc quyết”. Phúc quyết được qui định trong Điều thứ 21: “Nhân dân có quyền phúc quyết về Hiến pháp và những việc quan hệ đến vận mệnh quốc gia, theo Điều thứ 32 và 70”. Tiếp đó theo các văn bản quy định trong Hiến pháp các năm 1959, 1980, 1992 cũng qui định về cơ quan - chủ thể có thẩm quyền đại diện cho nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân.
Ngoài những vấn đề chung ở cấp quốc gia thì hoạt động trưng cầu dân ý ở cấp tỉnh, ở các địa phương được đặt ra gắn liền với những yêu cầu của quá trình phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương. Các vấn đề như xây dựng chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch - quản lý đất đai, phát triển giáo dục, y tế… đang là những vấn đề cần có ý kiến đóng góp và quyết định từ phía người dân. Việc xây dựng, soạn thảo và thực thi Luật Trưng cầu dân ý là một bước đi quan trọng trong hệ thống các định chế về luật pháp nhằm đảm bảo cho ý chí và nguyện vọng của đông đảo nhân dân được thực thi bằng hình thức thực hiện dân chủ trực tiếp thông qua lá phiếu trưng cầu ý dân.
Việc sớm ban hành luật này sẽ giúp Đảng và Chính phủ, các cơ quan quản lý các cấp có thêm một phương tiện pháp lý hữu hiệu trong việc điều hành các vấn đề của nhà nước, địa phương cần được giải quyết đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
Hồ Uyên