Vùng Tây Nguyên gồm 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng với tổng diện tích 54.508 km2, chiếm 16,5% diện tích cả nước và tổng dân số 5,871 triệu người, chiếm 6,2% dân số cả nước. Trong thời gian qua, mặc dù đã đạt được những thành tựu quan trọng song vùng Tây Nguyên gặp nhiều khó khăn, phát triển chủ yếu dựa trên nền tảng nông nghiệp quy mô nhỏ, thiếu lao động lành nghề. Lực lượng trong độ tuổi lao động vùng Tây Nguyên từ 3,06 triệu người năm 2011 đã tăng lên đến 3,4566 triệu người vào cuối năm 2020. Phần lớn lao động Tây Nguyên không có chuyên môn kỹ thuật, làm các nghề giản đơn; năng lực làm việc, ý thức kỷ luật lao động, tác phong lao động công nghiệp còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu của người sử dụng lao động.
Kinh tế Tây Nguyên chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, canh tác cây công nghiệp theo quy mô hộ gia đình, nhỏ lẻ, manh mún, phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, tốc độ chuyển dịch cơ cấu ngành nghề theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa của Tây Nguyên còn chậm vì vậy năng suất lao động của vùng thấp. Tỷ lệ lao động thất nghiệp ở Tây Nguyên không cao nhưng thiếu việc làm phổ biến, đặc biệt trong nguồn lao động vùng nông thôn. Do đó, một số lượng lao động Tây Nguyên tìm kiếm việc làm tại các địa phương khác, đặc biệt là tại các khu công nghiệp các tỉnh phía Nam và vùng duyên hải miền Trung, hoặc tại các thành phố phát triển như Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,… Trong khi đó, sản xuất nông nghiệp vùng Tây Nguyên có tính mùa vụ nên thời điểm vụ thu hoạch cà phê, tiêu,… vùng Tây Nguyên thiếu lao động trầm trọng trong một khoảng thời gian ngắn, phải thu hút hàng triệu lao động từ các địa phương khác.
Từ đầu năm 2021, dịch COVID-19 bùng phát mạnh mẽ, đặc biệt tại các vùng kinh tế trọng điểm miền Trung và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam – những địa phương có mối liên kết truyền thống, mật thiết với các tinh Tây Nguyên, đã làm bộc lộ những tồn tại trong vấn đề lao động, việc làm của các tỉnh Tây Nguyên. Doanh nghiệp đóng cửa, sản xuất đình trệ, chuỗi cung ứng đứt gãy. Hàng trăm nghìn lao động Tây Nguyên làm việc tại các tỉnh phía Nam, các tỉnh duyên hải miền Trung phải về lại vùng Tây Nguyên để tránh dịch. Đại dịch đã làm kiệt quệ nguồn tích lũy trong thời gian lao động xa quê của người lao động vùng Tây Nguyên. Những tồn tại này càng bị khoét sâu thêm bởi diễn biến phức tạp của dịch COVID-19 tại chính vùng Tây Nguyên thời điểm hiện tại, phát sinh những nguy cơ đe dọa sự ổn định xã hội, cản trở sự phát triển kinh tế và phát triển con người tại các địa phương vùng Tây Nguyên.
Từ quý IV năm 2021, cả nước thực hiện Nghị quyết số 128/NQ-CP của Chính phủ ban hành Quy định tạm thời "Thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19", hoạt động sản xuất được mở lại nhưng lượng người lao động quay trở lại làm việc tại các tỉnh như trước Đại dịch rất hạn chế. Một bộ phận không nhỏ lao động ở lại quê hương lập nghiệp, tạo sức ép mới cho công tác giải quyết việc làm và thực hiện chính sách an sinh xã hội cho các địa phương vùng Tây Nguyên. Mặc khác, do ảnh hưởng đại dịch, nguồn lao động nông nghiệp mùa vụ từ các tỉnh khác không đến được nên thời điểm vụ thu hoạch cuối năm 2021 – đầu năm 2022, vùng Tây Nguyên thiếu hàng triệu lao động, khiến giá thành sản xuất tăng cao.
Cuốn sách là kết quả nhiệm vụ khoa học cấp Bộ “Vấn đề lao động, việc làm vùng Tây Nguyên năm 2022 dưới tác động của Đại dịch COVID-19” do Viện Khoa học xã hội vùng Tây Nguyên là tổ chức chủ trì, TS. Nguyễn Duy Thụy là chủ nhiệm. Nhiệm vụ triển khai theo định hướng và nội dung của một báo cáo thường niên chuyên sâu về vấn đề nổi cộm phát sinh tại địa phương trong thời điểm cụ thể. Từ cách tiếp cận quản lý rủi ro, đánh giá việc thực hiện chính sách ứng phó của chính quyền các tỉnh Tây Nguyên trong giải quyết vấn đề lao động, việc làm phát sinh do tác động của đại dịch COVID-19 năm 2022, từ đó kiến nghị giải pháp giải quyết các vấn đề lao động, việc làm nhằm tạo ra những động lực phát triển mới cho vùng Tây Nguyên theo phương châm “thích ứng an toàn, linh hoạt”, tạo đà phục hồi sau đại dịch.
Cuốn sách Vấn đề lao động, việc làm vùng Tây Nguyên năm 2022 dưới tác động của Đại dịch COVID-19 là kết quả của nhiệm vụ khoa học cấp bộ kể trên. Cuốn sách gồm 3 chương:
Chương I: Khái quát tình hình lao động, việc làm vùng Tây Nguyên trước năm 2022. Chương 1 làm rõ đặc điểm lao động, việc làm của vùng Tây Nguyên trong khoảng thời gian trước đại dịch COVID-19, phân tích các yếu tố có ảnh hưởng đến vấn đề lao động, việc làm của vùng Tây Nguyên năm 2022 thể hiện qua các nội dung: diễn biến đại dịch COVID-19 trên phạm vi trong và ngoài nước; sự phục hồi của nền kinh tế và thị trường lao động trên phạm vi toàn quốc và tại chính vùng Tây Nguyên
Chương II: Thực hiện chính sách hỗ trợ và thực trạng lao động, việc làm vùng Tây Nguyên năm 2022 dưới tác động của đại dịch COVID-19. Chương 2 tập trung làm rõ việc triển khai thực hiện chính sách và đánh giá hiệu quả thực tiễn các chủ trương, chính sách hỗ trợ đối với người lao động chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 của chính quyền các địa phương vùng Tây Nguyên. Chương 2 còn làm rõ thực trạng vấn đề lao động, việc làm của vùng Tây Nguyên năm 2022 trên các khía cạnh: nguồn lao động, tỷ lệ lao động có việc làm, sự chuyển dịch nguồn lao động vùng Tây Nguyên theo không gian địa lý và theo ngành, nhu cầu lao động và khả năng giải quyết việc làm tại chỗ của Tây Nguyên và các tồn tại đặt ra…
Chương III: Đề xuất giải pháp giải quyết các vấn đề lao động, việc làm của vùng Tây Nguyên dưới tác động của đại dịch COVID-19. Nội dung chương 3 phân tích những thách thức và cơ hội do đại dịch COVID-19 đặt ra đối với vấn đề lao động, việc làm của các địa phương vùng Tây Nguyên. Chương 3 đề xuất giải pháp giải quyết các vấn đề lao động, việc làm của vùng Tây Nguyên năm 2022 dưới tác động của đại dịch COVID-19 nhằm tạo ra những động lực phát triển mới của vùng nhằm “thích ứng an toàn, linh hoạt” và tạo đà phục hồi sau đại dịch COVID-19.
Cuốn sách sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích đối với các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách, các nhà xã hội học, các nhà kinh tế học và những ai quan tâm đến vấn đề này. Nhân đây, chúng tôi xin chân thành giới thiệu cuốn sách đến các đồng nghiệp và bạn đọc gần xa