Những năm gần đây, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, sách báo có điều kiện in và xuất bản với số lượng lớn. Sách báo đa dạng, người đọc sách nhiều hơn dẫn đến nhu cầu tra cứu chuyên sâu về các khái niệm trong vốn từ ngữ lịch sử, điều mà các sách tra cứu hiện thời nói chung, trong đó các từ điển ngôn ngữ, khó lòng đảm đương nổi. Đáp ứng nhu cầu đó của thực tiễn, quý I năm 2008 Viện Ngôn ngữ học đã phối hợp với Nhà xuất bản Khoa học xã hội ấn hành cuốn “Sổ tay từ ngữ lịch sử” do TS. Phạm Văn Hảo chủ biên.
Từ ngữ lịch sử xét về lịch đại, đó là các từ ngữ được sử dụng thông dụng một thời, nay có những đơn vị dần đi vào quên lãng, được gọi là từ cổ hoặc từ cũ, có những đơn vị vẫn được sử dụng nhưng nghĩa không dễ dàng hiểu được đối với nhiều người. Chúng tồn tại với tư cách tên gọi các chức danh quan lại, các cơ quan trong thiết chế của triều đình phong kiến – thực dân từ trung ương đến địa phương, các chế định về học hành, thi cử… trong lịch sử chế độ thuộc địa nửa phong kiến Việt Nam, tính đến năm 1945. Đây là phần cơ bản của mục từ mà các tác giả đưa vào nội dung cuốn sách này. Ngoài ra các tác giả cũng đưa vào bảng từ những đơn vị là từ ngữ lịch sử thông dụng có ích cho bạn đọc. Cuốn sách cũng không nghiêng về thể hiện các từ, mà dành nhiều sự chú ý đến tổ hợp định danh. Theo đó, tên gọi là từ hay cụm từ, dài hay ngắn tùy thuộc ở cách đặt và gọi tên từng chức danh cụ thể.
Với bề dày 286 trang, khổ 14,5X20,5cm, cuốn sách đã tuyển chọn trên dưới 2.000 đơn vị từ ngữ thông dụng nhất để giải thích ở phần từ điển, phần phụ lục được dẫn các tài liệu gốc, tài liệu tham khảo. Đồng thời các tác giả đã cố gắng rút gọn đến mức tối đa lời định nghĩa trong một câu, những thông tin mở rộng (nếu có) sẽ được đưa vào các thành phần mở rộng của câu, hoặc đưa vào ngoặc đơn. Các phụ chú khác, như về sắc thái sử dụng của từ ngữ cũng được gói gọn vào phần đầu của lời định nghĩa.
Với góc độ tiếp cận trong nghiên cứu nhiều phương diện của lịch sử, hy vọng cuốn sách sẽ là nguồn tư liệu bổ ích, đáp ứng được nhu cầu của đông đảo bạn đọc khi tìm hiểu về từ ngữ lịch sử Việt Nam.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc!
Doãn Thu Tơ